Señores de la lluvia/ Yajavaltak vo’

Enrique Pérez López

Mirada imponente elevas a tierra caliente
vientre inmisericorde, calcinada de calor,
a mi compañera niegas piedad, sólo dolor,
a mi cuerpo fatigas en la tarde cruel y ardiente.

Ya pasó la dolorosa época de estiaje,
impaciente espero ya tu voz, tu movimiento
anuncia la lluvia, la tierra sólo es sufrimiento,
los corazones sedientos buscan el aguaje.

Reúne tus lágrimas con el pequeño Itzan tun,
apiádate, ve las manos secas de mi alma,
llega el día final, dice el corazón en calma,
sacude tu cuerpo, oh sagrado cerro Balun tun.

Lek atoyoj ajol chak’el batel k’ixin osil,
Abol sba ach’ute, oy svokol chlaj chk’ak’ ta takiti’il
oy sk’ak’al avo’nton, mu sna’ xk’unib ta stojol jchi’il
chabakubtas jbek’tal ta mal k’ak’al k’ixin osil.

Ech’ xa sk’ak’alil ti k’uxulal k’epelatike,
Tz’e’el xa jchikin ta jmala xak’opoj, xatij aba
Patbo yo’on osil alo bak’in chtal vo’ suj aba,
Jilil xa yu’un taki ti’il tztza’ vo’ti ko’onkutike.

Tzobo ya’lel asatik xchi’uk avitz’in Itzan tun,
Ich’un ta k’ux, k’elavil takin xa yok sk’ob jch’ulel
K’un xvulun ko’nton sta xa yorail sk’ak’alil kulel,
Lilino to avibel kuxul muk’ta vitz Balun tun.

Enrique Pérez López, Enrike Peres Lopes (1964, Chenalhó, Chiapas), tsotsil. Aparece en el libro colectivo Palabra conjurada. Autor de Bájate carne/Yalan bek’et (cuentos tradicionales) y las monografías Chamula/Slumal jchamo’etik y Los pableros/Jsampaloetik (vida y tradición de San Pablo Chalchihuitán).

Mujeres de Amatlán. Real Photo, postal de Winfield Scott