Cuento de las tres cosas (amuzgo)

Aurora de Jesús Cruz

Un día, la mesa organizó una reunión a la que invitó a la silla y a las piedras del fogón. Los tres se reunieron en la cocina, le pidió al perro que fuera por ellos porque no podían llegar por sí solos.

Cuando se reunieron, tomó primero la palabra la mesa.

–Yo los cité aquí para que veamos qué hacer con esta mala vida que llevamos. Yo sufro mucho, muchas cosas ponen en mi espalda, nadie me da de comer, sólo me ocupan para cargar la comida, sólo los cuatro dueños comen bien.

Cuando empezó a hablar, la silla dijo:

–A mí también me pasa lo mismo que a tí, yo siento bien cómo se me va haciendo pesada la carga mientras están comiendo nuestros dueños y se van acabando la comida que tú cargas.

Contestó la piedra del fogón:

–Ustedes no la pasan tan mal, nosotros sí sufrimos mucho, casi casi nos morimos cuando nos ponen el sombrero ancho en nuestras cabezas, nos empiezan a echar lumbre y nos empezamos a quemar bien feo, luego tiene que pasar mucho tiempo para que nos compongamos.

Al escucharlos contestaron las leñas:

–Ya dejen de estarse quejando de su destino y acéptenlo, eso no es nada en comparación de lo que nosotros sufrimos. Nosotros realmente nos morimos cuando nos queman y nos transformamos en cenizas, pero no nos estamos quejando.

Las tres cosas.
Cwentoo’ ndye ‘nan

Cwii xuee meisa s’aan jumta ñequio sula, ñequio ljo’ tei’chom, ndyena tjmndyenanaquii’ caseina, ndo’ tsán na ñetjacachuu joona, catsue’ ee xocandaa nnc’oochen nquieena.

Jnda na tjomndyena, quiajo’ts’an na to

‘jndyee matseinein meisa. Matso meisa. Ja l’ue ts’oo nya na nntiaaya nawi’ na cwitjoo n e ja jeen wi’ matjon jeen jndye ‘nan cwintyjo naxan ‘a saa tj’anan ‘ñeen nñequiaa chjoowi’ na lcwaa’ a tomti na machoya nantquie, ñequiee nn’an na ‘ naan ja jeenya cwicwa’na.

Quia’ t’oo sula maatsoom mati ja macwe’ laa’ti’ matjon, janntyjii ntyjiichan

wjawijaa’ñe ts’an na ‘naa n ja choya jom xje nna macwaan ‘an ndo’ ‘u wyandyaan dyu’ xjen’ñeen cwjandyue nantquie na ntyjo nacjo’.T’oo ljoo’_tei’chom je’cwiluena ‘o xen ndya’ ya na cwe’ laa’ti cwi tjom’yo’ ja t’manti na wi’ cwint’iaaya ncue ncuee cwjaa ñ’aa nya ee xjen na nntiom ts’an tjan xjen na nntiom ts’an tjanxjen tmein nquaa nya xjen’ ñeen mana njñom ts’an chom nacjeen tjxqueen’ neen mana nntseicona’.

Ja cwajndii cwicondyo cwileiweendyo xeen jnda jeen yo wjaco’ya  nnda’na’ ja. Quia jo’ jla’ xuaa n’ oomteincwe, jluena ‘o xen ndya’ ya na cwe’ laa’iti cwitjom’yo ja mana cwjaa ya na qui’ na cwindye’ ntjoo nya, ee ja cwicondyo ñ’aa n ya mana matseicwa quen ‘na’ tsquie ja.

Xochistlahuaca, Guerrero